Mieszkańcy Piasków w Powstaniu Wielkopolskim
Przy okazji obchodów 98 rocznicy Powstania Wielkopolskiego warto przypomnieć sobie o udziale mieszkańców naszej gminy w tych ważnych dla kraju wydarzeniach
Poniżej zamieszczamy artykuł regionalisty - Jana Niedzieli opublikowany przed kilkoma laty na łamach lokalnej prasy zatytułowany "Piaskowianie w Powstaniu Wielkopolskim". Pozwala on poznać historię i nazwiska mieszkańców Gminy Piaski, którzy wzięli udział w Powstaniu Wielkopolskim.
Mając na uwadze artykuły: Wacława Arendta „Udział Piasków w Powstaniu Wielkopolskim” (1932 r.), Jana Trafankowskiego „Historia przewrotu w Piaskach w roku 1918/1919” (1935 r.) oraz przekazy ustne starszych mieszkańców, chcemy przypomnieć czyn zbrojny naszych przodków.
10 listopada 1918 roku powrócili na Piaski z frontu żołnierze i przekazali mieszkańcom wiadomość o wybuchu rewolucji w Berlinie. We wtorek 12 listopada w godzinach porannych dwóch piaskowian Stanisław Ciemniak i Michał Owczarski (na zdjęciu) rozbroili wojskowy posterunek niemiecki strzegący jeńców rosyjskich zakwaterowanych w cegielni R. Langnera. Ów wyczyn poruszył najbliższą okolicę.
Dzień później, w środę o godz. 16.00 na zwołanym przez endeków zebraniu, spośród obywateli i żołnierzy wybrano radę Robotniczą i Żołnierską. W skład Rady Robotniczej weszli: piekarz Teofil Kondulski (przewodniczący), młynarz Roman Radoła, urzędnik Jan Smektała, robotnik Jakub Kręgielczak, mistrz murarski Wawrzyn Łukaszewski, zbożowiec Jan Magiełka i rolnik Jan Ślachetka z Grabonoga.
Do Rady Żołnierskiej weszli żołnierze armii pruskiej: syn restauratora Marcin Talarczak (przewodniczący), cieśla Antoni Sobecki, restaurator Wacław Kotecki i robotnicy Stanisław Ciemniak i Leon Ulrich.
Zgodnie z instrukcjami z Poznania i Gostynia piaskowska Rada Robotniczo-Żołnierska miała się zajmować utrzymaniem ładu i porządku, dbaniem o bezpieczeństwo ludności oraz miała udzielać pomocy żołnierzom powracającym do domu. Członkowie rady nosili biało-czerwone opaski. Po licznych utarczkach z burmistrzem Piasków – Ernestem Kliemem i interwencji landrata Gostynia Luckego, Rada uzyskała pokój w ratuszu, w którym urządziła sobie biuro. Owe biuro było jednocześnie siedzibą komendy, utworzonego wtedy przez Polaków oddziału Straży Obywatelskiej. Komendantem tej straży został Tomasz Domachowski. Pierwszymi ochotnikami do pełnienia służby byli: bracia Kręgielczakowie, Jan Ciemniak, Jan Jaraczewski, Jan Talaga, Wawrzyn Musielak, Ignacy Wolniewicz, Michał Owczarski, Franciszek Juskowiak, Jan Kwaśniewski, Szczepan Wosik, Jan Zbieralski. Służbę swą pełnili bezpłatnie. W grudniu 1918 roku oddział ten przekształcił się w Straż Ludową, ośmioosobową, gdzie od magistratu otrzymywał po 3 marki żołdu dziennie.
W niedzielę 24 listopada 1918 roku w Piaskach odbył się wiec ludności, podczas którego wybrano delegatów do Powiatowej Rady Ludowej oraz głosowano na delegatów z powiatu gostyńskiego do Sejmiku Dzielnicowego w Poznaniu. Delegatem został m.in. ziemianin z Grabonoga – Dobrogost Lossow, widoczny na zdjęciu z 22 maja 1929 roku.
Na 1 grudnia 1918 r. działacze „Sokoła” w Piaskach w osobach: Antoniego Sobeckiego, Marcina Talarczaka, Wacława Koteckiego, Leonarda Talarskiego i Leona Ulrycha przygotowali wielką demonstrację polskości i wolę walki zbrojnej z zaborcą.
Pochód złożony ze 100 młodych członków tej organizacji odbył się ulicami miasta do kościoła parafialnego w Strzelcach Wielkich, gdzie na mszy św. został pokrzepiony Słowem Bożym przez proboszcza, wielkiego społecznika, propagatora polskości Jana Chryzostoma Wlazło (1852-1920).
W owych gorących dniach zadaniem organizacji sokolej była rekrutacja młodych ludzi do przyszłych działań zbrojnych i gromadzenie broni. Przez cały listopad i grudzień w restauracji R. Stroińskiego w Piaskach przeprowadzono ćwiczenia wojskowe. W wielu domach szyto sztandary i umundurowania, starano się także o broń. Wykupiono trochę karabinów od żołnierzy niemieckich stacjonujących w Smogorzewie, Drzęczewie i Strzelcach Wielkich.
Z garnizonów wojskowych w Jarocinie i Krotoszynie broń i amunicję przywieźli J. Magiełka i W. Kotecki. Natomiast Leon Ulrych wraz z kolegami przeprowadzał rewizję za bronią u miejscowych Niemców. Broń i amunicję umieszczono w magazynie urządzonym w stodole młynarza Romana Radoły. Zgromadzono około 150 sztuk karabinów, 400 granatów, 3 CKM-y i amunicję.
W Piaskach i okolicznych wioskach z dnia na dzień rosły nastroje powstańcze.
W środę 1 stycznia 1919 roku w Piaskach wywieszono po raz pierwszy od 100 lat polskie flagi narodowe. Panowała wśród mieszkańców wielka radość i zadawano sobie pytanie – co dalej?
Już w sobotę 4 stycznia na godz. 11.00 zwołano w restauracji majora M. Talarczaka (widoczna na zdjęciu) zebranie obywateli miasta, podczas którego wybrano 13-osobową Radę Ludową w składzie: Kazimierz Białecki, Jan Jankowiak, Wacław Kotecki, Teofil Kandulski, Wawrzyn Łukaszewski, Jan Magiełka, Franciszek Mirau, Antoni Mocz, Julian Kostański, Walenty Piotrowski, Roman Radoła, Stanisław Zwierzycki oraz Marcin Talarczak.
Zaraz po zebraniu Rada Ludowa w eskorcie Straży Ludowej i „Sokoła” udała się do magistratu celem wprowadzenia swoich decernentów na poszczególne urzędy. Takimi delegatami zostali: w magistracie Stanisław Zwierzycki, na poczcie Roman Radoła, na dworcu Teofil Kandulski, a przy żandarmie pruskim Ludwik Talarczak. Sekretarzem miejskim mianowano Sylwestra Jankowiaka. Cała akcja odbyła się spokojnie, tylko naczelnik stacji kolejowej nie uznał nowej sytuacji i uciekł do marysińskiego lasu, ale po krótkim czasie powrócił. Został on za brak zaufania zawieszony w czynnościach.
Powstającym wtedy władzom polskim musieli się podporządkować wszyscy okoliczni Niemcy. Opornym proponowano powrót w granice Niemiec. Niedziela, 5 stycznia 1919 roku w Piaskach była spokojna. Nazajutrz wezwano do Gostynia przywódców politycznych, przyszłych dowódców. Z Piasków pojechali doskonali żołnierze: Marcin Talarczak, Wacław Kotecki i Antoni Sobecki. W trakcie burzliwej narady, wobec zagrożenia zdecydowano uformować ochotniczy batalion powstańczy.
Zaś w Piaskach, decyzją Miejscowej rady Ludowej, w Święto Trzech Króli postanowiono obchodzić dzień oswobodzenia miasta. Piaski i okolice doczekały się upragnionej wolności.
Nadszedł dzień 6 stycznia 1919 roku. Był to poniedziałek, Święto Trzech Króli. Obchodzono go w Piaskach jako pierwszy dzień wolności. Oddajmy głos ówczesnemu kierownikowi szkoły – Wacławowi Arendtowi (na zdjęciu – to ten przystojny pan w meloniku).
„… Toteż Piaski przybrały wygląd uroczysty, a zarazem wesoły. Z ratusza powiewał pierwszy raz dumnie sztandar biało-czerwony.
… Na rynku gromadziły się luźne uzbrojone oddziały przyszłego wojska polskiego. Zebrały się wszystkie towarzystwa miejscowe oraz wszystkie drużyny sokole z okolicy jak z Bodzewa, Grabonoga, Michałowa, Zalesia, Smogorzewa, Wielkich Strzelec i dalszych wiosek. W niezliczonym pochodzie, na którego czele kroczyła sprowadzona na koszt Magistratu orkiestra z Gostynia, wyruszono do kościoła parafialnego w Wielkich Strzelcach na uroczyste nabożeństwo.
… Wieczorem odbyły się po raz pierwszy po długiej przerwie, spowodowanej wojną światową, zabawy ludowe na salach Talarczaka, Stroińskiego, Koteckiego i Sobierajskiego. Lecz ledwo poczęło się bawić, padł grom, bo nadeszła o dwunastej w nocy alarmująca wiadomość, że należy natychmiast zorganizować wszystkie drużyny sokole w mieście i okolicy, by stamtąd razem z Gostyniem już następnego dnia pod Lesznem, gdzie nieprzyjaciel rozpoczął kroki zaczepne”.
W Święto Trzech Króli, o 12 w nocy zabawy taneczne przerwano. Wcześnie rano, we wtorek 7 stycznia 1919 r. w Piaskach wrzało! Powstańcom z Piasków, Strzelec Wielkich, Michałowa, Szelejewa, Drogoszewa już o 5 rano zaczęto wydawać broń i amunicję, którą przechowywano w stodole u R. Radoły. Każdy ochotnik otrzymał poniemiecki karabin oraz 5 naboi.
Na godz. 8.00 zaplanowano zbiórkę żołnierzy na rynku w Piaskach. Ze Strzelec Wielkich przybył dziekan, ks. Jan Wlazło, by pobłogosławić kompanii piaskowskiej. Rynek w Piaskach zaroił się od ochotników i żegnających ich rodzin.
Uformowano dwa plutony pod komendami Marcina Talarczaka (widoczny na zdjęciu w mundurze majora) oraz Wacława Koteckiego. Dowódcą kompanii piaskowskiej został sierżant A. Sobecki. Powstańcy w liczbie około 100 osób wyruszyli na zbiórkę do gostyńskiej strzelnicy.
Na miejsce zbiórki oddział ze Strzelec Wielkich poprowadził przyszły ppor. hrabia Jan Żółtowski, późniejszy dowódca zwiadu konnego. W kierunku Gostynia zdążali także powstańcy z Grabonoga, Bodzewa, Bodzewka oraz Podrzecza.
Do walk z zaborcą zgłaszali się przedstawiciele rodzin: Jan, Józef, Tomasz, Szczepan Ślachetkowie z Grabonoga, Franciszek, Walenty, Wincenty Borowczykowie z Drogoszewa, Ludwik, Wincenty Hoffmanowie z Michałowa, czy Jakub i Józef Kręgielczakowie z Piasków.
Całe społeczeństwo regionu piaskowskiego poparło z zadowoleniem inicjatywę czynu zbrojnego.
Kompania piaskowska pod dowództwem Antoni Sobeckiego weszła w skład, baonu gostyńskiego.
W południe 7 stycznia 1919 r. wszyscy powstańcy wyruszyli 40 podwodami na front pod Poniec, Kąkolewo, Pawłowice. Ochotnicy naszej Gminy tylko w pierwszych dniach pobytu na froncie walczyli jako Kompania Piaskowska. Z upływem czasu przydzielono ich do różnych kompanii i batalionów 6-go Pułku Strzelców Wielkopolskich.
Powstańcy piaskowscy walczyli na froncie południowo-zachodnim, na odcinku Poniec-Pawłowice. Brali udział w potyczkach pod Janiszewem, Robczyskiem, Tworzanicami, Przybiniem i Gościejewicami.
W walce pod Przybiniem poległ powstaniec z Bodzewa – Stanisław Rybacki. 19 stycznia 1919 r. przy siarczystym mrozie w ataku na Gościejewice polegli: Franciszek Busz z Grabonoga (widoczny na zdjęciu), Władysław Cybulski, Antonii Wielgosz z Szelejewa. Ranni zostali: Ignacy Marciniak z Michałowa, Ludwik Talarczak i Leonard Talarski z Piasków.
Powstańcy z Piasków i okolic walczyli także na innym froncie, innych stronach. I tak np. Piotr Filipowiak z Piasków od 20 stycznia 1919 r. toczył boje pod Rawiczem i Kępnem. Ignacy Guban jako osiemnastolatek zmagał się z wrogiem na odcinku Jutrosin-Sarnowa. Na samym froncie walczyli jeszcze: Stanisław Kubiak ze Stefanowa, Jan Żalik z Lipia, Feliks Stefaniak z Grabonoga, Wawrzyn Głowacki i Józef Halągowski z Rębowa. Natomiast Franciszek Sikora z Piasków oraz Józef Łagodziński ze Strzelec Wielkich walczyli w rejonie Nakło.
Społeczeństwo piaskowskie z poświęceniem wspierało swoich powstańców. bezpośrednio na front dostarczano brakującą odzież, żywność i listy od bliskich, które dowożone były przez Teofila Kandulskiego, Stanisława Lisieckiego oraz Franciszka Wojciechowskiego. Kiedy ogłoszono pożyczkę na wojsko, z naszej gminy zebrano gotówkę – pieniądze złote i srebrne.
Szpital bonifratrów na Marysinie (widoczny na zdjęciu) był przez cały okres trwania walk tj. od 7 stycznia do maja 1919 r. centralnym szpitalem powstańczym frontu południowo-zachodniego. Komendantem lecznicy był wtedy dr Józef Dirbach ppłk rez. WP, który razem z dr Janem Luttelmanem zapewniali wysoki poziom opieki medycznej.
Kilkanaście kobiet z Piasków zrzeszonych w Komitecie Towarzystwa Czerwonego Krzyża pełniło w czasie powstania bezinteresownie funkcję pielęgniarek w tym szpitalu.
Od grudnia 1918 roku do połowy lutego 1919 roku członkowie Straży Ludowej z bronią w ręku pilnowali ładu i porządku publicznego w mieście oraz okolicy. Trzymali oni warty dzienne i nocne, strzegli mostów, odbywali służbę patrolową.
W czasie trwania walk na froncie, w Piaskach i okolicy organizowano powoli polskie władze, rodziło się polskie życie polityczne.
Na początku lutego usunięto w Piaskach pruskiego żandarma Bluma i powołano polskiego policjanta Maksymiliana Nawrockiego.
Pod koniec marca 1919 roku odbyły się w Piaskach pierwsze po uzyskaniu niepodległości wybory do Rady Miejskiej. W jej skład weszło 7 osób: Stanisław Zwierzycki (przewodniczący) oraz członkowie – Kazimierz Białecki, Michał Jasicki, Wawrzyn Łukaszewski, Tomasz Nawrocik, Feliks Talarczyk oraz dr Józef Dirbach.
Zaś w kwietniu 1919 roku na zebraniach wiejskich wybrano nowych sołtysów. Jako pierwsi tę funkcję sprawowali: Piotr Wlekliński w Bodzewie, Jan Gorwa w Bodzewku, Kajetan Piotrowski w Drzęczewie, Tomasz Bąk w Grabonogu, Jan Wawrzyniak w Lafajetowie, Franciszek Dudkiewicz w Lipiu, Franciszek Kłopocki w Michałowie, Józef Andrzejewski w Podrzeczu, Stanisław Glura w Rębowie, Szczepan Jankowiak w Smogorzewie, Marcin Talaga w Strzelcach Wielkich, Stanisław Szymczak w Strzelcach Małych.
W kwietniu 1919 roku szkołę parytetyczną w Piaskach podzielono na 5-klasową szkołę katolicką i 1-klasową szkołę ewangelicką dla dzieci niemieckich. Nauczano wyłącznie w języku polskim. Kierownikiem szkoły został Maksymilian Starzyński. Stabilizowało się także życie gospodarcze, powstawały warunki do odradzania się życia politycznego i społecznego.
W orężnym czynie Wielkopolan lat 1918/1919 nie zabrakło powstańców z Piasków i okolicy.
Oddając im hołd przypomnijmy uczestników Powstania Wielkopolskiego z terenu gminy Piaski (spis według Stefana Jankowiaka):
1. Stanisław Adamkiewicz - Strzelce Wielkie
2. Tomasz Bąk - Grabonóg
3. Stanisław Bąkowski - Piaski
4. Jan Borowczak - Podrzecze
5. Franciszek Borowczyk - Drogoszewo
6. Walenty Borowczyk - Drogoszewo
7. Wincenty Borowczyk - Drogoszewo
8. Jakub Bujak - Michałowo
9. Franciszek Busz - Grabonóg
10. Ignacy Busz - Grabonóg
11. Jan Ciemniak - Piaski
12. Marcin Ciemniak - Podrzecze
13. Stanisław Ciemniak - Piaski
14. Alojzy Ciesielski - Lipie
15. Leon Ciszak - Michałowo
16. Władysław Cybulski - Szelejewo
17. Franciszek Danielczyk - Strzelce Wielkie
18. Jan Danielczyk - Strzelce Wielkie
19. Józef Dirbach - komendant szpitala w Marysinie
20. Tomasz Domachowski - Piaski
21. Stanisław Dopierała - Drogoszewo
22. Franciszek Dworczak - Podrzecze
23. Stefan Fellman - Piaski
24. Antoni Fiebig - Podrzecze
25. Jan Filipiak - Bodzewo
26. Piotr Filipowiak - Piaski
27. Franciszek Furmaniak - Strzelce Wielkie
28. Michał Gembiak - Godurowo
29. Jan Glinka - Bodzewo
30. Wawrzyn Głowacki - Rębowo
31. Jan Gorwa - Grabonóg
32. Stanisław Gronowski - Piaski
33. Stanisław Grzempowski - Piaski
34. Antoni Grzybowski - Grabonóg
35. Ignacy Guban - Piaski
36. Józef Halągowski - Rębowo
37. Jan Henzel - Piaski
38. Ludwik Hoffman - Michałowo
39. Wincenty Hoffman - Michałowo
40. Szczepan Hojak - Drzęczewo
41. Józef Jagodziński - Strzelce Wielkie
42. Franciszek Jankowiak - Strzelce Wielkie
43. Jan Jankowiak - Piaski
44. Sylwester Jankowiak - Piaski
45. Feliks Jankowiak - Piaski
46. Franciszek Jankowski - Rębowo
47. Jan Jaraczewski - Piaski
48. Franciszek Juskowiak - Piaski
49. Jan Juskowiak - Smogorzewo
50. Walenty Juskowiak - Michałowo
51. Andrzej Kaczmarek - Drogoszewo
52. Franciszek Kaczmarek - Bodzewo
53. Jan Kaczmarek - Bodzewo
54. Stanisław Kaczmarek - Drogoszewo
55. Jan Kajczyk - Michałowo
56. Stanisław Kajczyk - Michałowo
57. Teofil Kandulski - Piaski
58. Marian Kierblewski - Bodzewo
59. Józef Klonowski - Michałowo
60. Stanisław Klupś - Michałowo
61. Jakub Kłopocki - Michałowo
62. Szczepan Kłopocki - Michałowo
63. Józef Kordus - Michałowo
64. Wojciech Kordus - Michałowo
65. Walenty Kossowski - Piaski
66. Wacław Kotacki - Piaski
67. Jakub Kręgielczak - Piaski
68. Józef Kręgielczak - Piaski
69. Stanisław Kubiak - Stefanowo
70. Jan Kudlaszyk - Smogorzewo
71. Antoni Kufliński - Piaski
72. Maciej Kufliński - Piaski
73. Jan Kuklewski - Piaski
74. Michał Kulczak - Podrzecze
75. Jan Kwaśniewski - Piaski
76. Władysław Langner - Lipie
77. Antoni Lewandowski - Michałowo
78. Ignacy Lewandowski - Michałowo
79. Wawrzyniec Łagódka - Podrzecze
80. Józef Łuczak - Bodzewo
81. Wawrzyn Łukaszewski - Piaski
82. Stanisław Machowiak - Piaski
83. Franciszek Marciniak - Michałowo
84. Ignacy Marciniak - Michałowo
85. Władysław Miedziński - Piaski
86. Mikołaj Mika - Piaski
87. Franciszek Mirau - Piaski
88. Stanisław Mirau - Piaski
89. Jan Mogiełka - Piaski
90. Wawrzyn Musielak - Piaski
91. Andrzej Nowacki - Tanecznica
92. Franciszek Nowacki - Piaski
93. Józef Owczarczak - Bodzewo
94. Michał Owczarski - Piaski
95. Stanisław Piechocki - Piaski
96. Jan Porankiewicz - Piaski
97. Franciszek Porzucek - Piaski
98. Wojciech Przybylak - Szelejewo
99. Jan Przygoda - Piaski
100. Roman Radoła - Piaski
101. Stanisław Rybacki - Bodzewo
102. Wacław Rychlicki - Piaski
103. Franciszek Sikora - Piaski
104. Jan Smektała Piaski
105. Antoni Sobecki - Piaski
106. Stefan Stanisławski - Piaski
107. Feliks Stefaniak - Grabonóg
108. Marian Szemberg - Piaski
109. Władysław Szperlik - Grabonóg
110. Michał Szymanowski - Michałowo
111. Ignacy Szyszka - Piaski
112. Jan Ślachetka Grabonóg
113. Józef Ślachetka - Grabonóg
114. Szczepan Ślachetka - Grabonóg
115. Tomasz Ślachetka - Grabonóg
116. Wojciech Ślachetka - Grabonóg
117. Jan Talaga - Piaski
118. Ludwik Talarczak - Piaski
119. Marcin Talarczak - Piaski
120. Leonard Talarski - Piaski
121. Leon Ulrych - Piaski
122. Tomasz Ulrych - Piaski
123. Ignacy Urbaniak - Michałowo
124. Stefan Wasik - Piaski
125. Szczepan Wasik - Piaski
126. Tomasz Wasik - Drogoszewo
127. Andrzej Wąchalski - Piaski
128. Jan Wesołek - Piaski
129. Antoni Wielgosz - Szelejewo
130. Jan Wiencek - Szelejewo
131. Michał Wojciechowski - Piaski
132. Stanisław Wojtkowiak - Piaski
133. Ignacy Wolniewicz - Piaski
134. Jan Wyzujak - Michałowo
135. Józef Zbieralski - Drzęczewo
136. Kazimierz Zieliński - Piaski
137. Stanisław Zwierzycki - Piaski
138. Jan Żalik - Lipie
139. Jan Żółtowski - Strzelce Wielkie
/na zdjęciach: Koło Powstańców Wielkopolskich w Piaskach - 1937 r.
U góry od lewej: Michał Owczarski, Jan Henzel, Ignacy Szyszka, Sylwester Jankowiak, Stanisław Wojtkowiak, Stanisław Markowiak, Mikołaj Mika, Stanisław Adamkiewicz, Michał Wojciechowski, Jan Glinka, Ignacy Wolniewicz. U dołu od lewej: Andrzej Wąchalski, Andrzej Borowczyk, Ignacy Urbaniak, Wawrzyn Łukaszewski, hr. Jan Żółtowski, Marcin Talarczak, Jan Trafankowski, Stanisław Mirau, Leonard Talarski, Stanisław Kaczmarek, grupa powstańców z Michałowa, mapa powiatu gostyńskiego oraz zaprzysiężenie powstańców na gostyńskim rynku/
